Қазақстан Республикасының Конституциясы

Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесі

Заңнама және құқықтық ақпарат институты Әділет министрлігі
Қазақстан Республикасының

Қазақстан Республикасының Конституциясы

Конституция 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды.

Біз, Қазақстан халқы,

ортақ тарихи тағдырмен біріктірілген,

ата баба мемлекеттілігін құру

қазақ жерінде,

өзін бейбіт азаматтық саналы

қоғам,

бостандық, теңдік мұраттарын ұстану

және келісім,

әлемде лайықты орын алғысы келеді

қоғамдастық,

алдында өзінің жоғары жауапкершілігін сезіну

қазіргі және болашақ ұрпақ,

өзінің егемендік құқығына сүйене отырып,

осы Конституцияны қабылдаймыз.

Жалпы ережелер

II бөлім АДАМ ЖӘНЕ АЗАМАТ

III бөлім Президент

IV бөлім Парламент

V Бөлім Үкімет

VI бөлім Конституциялық Кеңес

VII бөлім СОТТАР ЖӘНЕ СОТ ТӨРЕЛІГІ

VIII бөлім жергілікті мемлекеттік басқару және өзін өзі басқару

IX бөлім ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛІ ЕРЕЖЕЛЕР

I Бөлім.
Жалпы ережелер

1-бап

1. Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде бекітеді, оның ең жоғары құндылықтары адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылады.
2. Республика қызметінің негізгі қағидаттары: қоғамдық келісім мен саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігі үшін экономикалық даму, қазақстандық патриотизм, мемлекеттік өмірдің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен, соның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу болып табылады.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.12.21 № 18/2 қаулысын қараңыз.

2-бап

1. Қазақстан Республикасы президенттік басқару нысаны бар біртұтас мемлекет болып табылады.
2. Республиканың егемендігі оның бүкіл аумағына таралады. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмаушылығын және бөлінбейтіндігін қамтамасыз етеді.
3. Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылымы, оның астанасының мәртебесі заңмен айқындалады. Қазақстанның астанасы-Нұр-сұлтан қаласы.

3-1. Нұр-сұлтан қаласының шегінде конституциялық заңға сәйкес қаржы саласында ерекше құқықтық режим белгіленуі мүмкін.

4. Қазақстан Республикасы мен Қазақстан атаулары бірдей.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.04.23 № 4 қаулысын қараңыз.
Ескерту. 2-бапқа өзгерту енгізілді-ҚР 2007.05.21 № 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 2019.03.23 № 238-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) заңдарымен.

3-бап

1. Мемлекеттік биліктің жалғыз көзі-халық.
2. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді.
3. Қазақстан Республикасында билікті ешкім иемдене алмайды. Билікті иемдену заң бойынша қудаланады. Халық пен мемлекет атынан сөз сөйлеу құқығы оның конституциялық өкілеттігі шегінде Президентке, сондай-ақ республика парламентіне тиесілі. Республика Үкіметі мен өзге де мемлекеттік органдар мемлекет атынан өздеріне берілген өкілеттіктер шегінде әрекет етеді.
4. Республикадағы мемлекеттік билік біртұтас, Конституция мен заңдар негізінде оны заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлу және тежеу мен тепе-теңдік жүйесін пайдалана отырып өзара іс-қимыл жасау қағидатына сәйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.04.12 № 1/2 қаулысын қараңыз.

4-бап

1. Қазақстан Республикасында қолданыстағы құқық Конституцияның, оған сәйкес келетін заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, Республиканың халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелерінің, сондай-ақ республика Конституциялық Кеңесі мен Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады.
2. Конституция Республиканың бүкіл аумағында жоғары заңды күшке ие және тікелей қолданылады.
3. Республика ратификациялаған халықаралық шарттар оның заңдарынан басым болады. Қазақстан қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының аумағында қолданылу тәртібі мен талаптары Республика заңнамасында айқындалады.
4. Республика қатысушысы болып табылатын барлық заңдар, халықаралық шарттар жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді ресми жариялау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылады.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.10.11 № 18/2; 2009.11.05 № 6 нормативтік қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді-ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

5-бап

1. Қазақстан Республикасында идеологиялық және саяси алуан түрлілік танылады. Мемлекеттік органдарда саяси партиялар ұйымдарын құруға жол берілмейді.
2. Қоғамдық бірлестіктер заң алдында тең. Мемлекеттің қоғамдық бірлестіктер мен қоғамдық бірлестіктердің істеріне мемлекет істеріне заңсыз араласуына, қоғамдық бірлестіктерге мемлекеттік органдардың функцияларын жүктеуге жол берілмейді.
3. Мақсаттары немесе әрекеттері Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, тұтастығын бұзуға, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық алауыздықты қоздыруға, сондай-ақ заңнамада көзделмеген әскерилендірілген құралымдар құруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға және олардың қызметіне тыйым салынады.
4. Республикада басқа мемлекеттердің саяси партиялары мен кәсіптік одақтарының, діни негіздегі партиялардың қызметіне, сондай-ақ Саяси партиялар мен кәсіптік одақтарды шетелдік заңды тұлғалар мен азаматтардың, шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың қаржыландыруына жол берілмейді.
5. Республика аумағындағы шетелдік діни бірлестіктердің қызметі, сондай-ақ шетелдік діни орталықтардың Республикадағы діни бірлестіктердің басшыларын тағайындауы Республиканың тиісті мемлекеттік органдарымен келісім бойынша жүзеге асырылады.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.06.07 № 4/2 қаулысын қараңыз.
Ескерту. 5-бапқа өзгеріс енгізілді-ҚР 2007.05.21 № 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

6-бап

1. Қазақстан Республикасында мемлекеттік және жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.
2. Меншік міндеттейді, оны пайдалану бір уақытта қоғамдық игілікке қызмет етуі керек. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен айқындалады.
3. Жер және оның жер қойнауы, су, өсімдіктер мен жануарлар әлемі, Басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде. Жер сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттарда және шектерде жеке меншікте болуы мүмкін.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.11.03 № 19/2; 2000.04.13 № 2/2; 2001.04.12 № 1/2; 2003.04.23 № 4 қаулыларын қараңыз.

7-бап

1. Қазақстан Республикасында қазақ тілі мемлекеттік тіл болып табылады.
2. Мемлекеттік ұйымдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарында қазақ тілімен тең дәрежеде орыс тілі ресми түрде қолданылады.
3. Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену және дамыту үшін жағдай жасауға қамқорлық жасайды.

8-бап

Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың қағидаттары мен нормаларын құрметтейді, мемлекеттер арасындағы ынтымақтастық пен тату көршілік қатынастар, олардың теңдігі мен бір-бірінің ішкі істеріне араласпау, халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу саясатын жүргізеді, бірінші қарулы күш қолданудан бас тартады.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.04.12 № 1/2 қаулысын қараңыз.

9-бап

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздері-Туы, Елтаңбасы және Әнұраны бар. Олардың сипаттамасы мен ресми пайдалану тәртібі Конституциялық заңмен белгіленеді.

Ескерту. 9-бапқа қазақ тілінде өзгеріс енгізілді, орыс тіліндегі мәтін ҚР 2007.05.21 № 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен өзгертілмейді.

II бөлім
Адам және азамат

10-бап

1. Қазақстан Республикасының азаматтығы Заңға сәйкес алынады және тоқтатылады, оны алу негіздеріне қарамастан бірыңғай және тең болып табылады.
2. Республика азаматы азаматтығынан, өз азаматтығын өзгерту құқығынан айырыла алмайды, сондай-ақ Қазақстаннан тыс жерлерге шығарыла алмайды. Азаматтықтан айыруға террористік қылмыстар жасағаны үшін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өмірлік маңызы бар мүдделеріне өзге де ауыр зиян келтіргені үшін соттың шешімі бойынша ғана жол беріледі.
3. Республика азаматы үшін басқа мемлекеттің азаматтығы танылмайды.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.12.01 № 12 қаулысын қараңыз.
Ескерту. 10-бапқа өзгеріс енгізілді-ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

11-бап

1. Егер Республиканың халықаралық шарттарында өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының азаматын шет мемлекетке беруге болмайды.
2. Республика өз азаматтарына одан тыс жерлерде қорғаныс пен қамқорлыққа кепілдік береді.

12-бап

1. Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адамның құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі.
2. Адамның құқықтары мен бостандықтары әркімге туғаннан тиесілі, абсолютті және бөлінбейтін деп танылады, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуын айқындайды.
3. Республика азаматы өзінің азаматтығына байланысты құқықтарға ие және міндеттерді атқарады.
4. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар, егер Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Республикада құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ азаматтар үшін белгіленген міндеттерді атқарады.
5. Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға, конституциялық құрылысқа және қоғамдық имандылыққа қол сұғуға тиіс.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.12.01 № 12; 2007.04.18 № 4 қаулыларын қараңыз.

13-бап

1. Әркімнің өзінің құқық субъектісін тануға құқығы бар және өзінің құқықтары мен бостандықтарын қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға құқылы.
2. Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауға құқығы бар.
3. Әркім білікті заң көмегін алуға құқылы. Заңда көзделген жағдайларда заң көмегі тегін көрсетіледі.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.29 № 7/2; 2002.02.15 № 1 қаулыларын қараңыз.

14-бап

1. Барлығы заң мен сот алдында тең.
2. Ешкімді тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез келген өзге мән-жайларға байланысты қандай да бір кемсітуге болмайды.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.10 № 2/2; 1999.03.29 № 7/2 қаулыларын қараңыз.

15-бап

1. Әркімнің өмір сүруге құқығы бар.
2. Адамның өмірін өз еркімен айыруға ешкімнің құқығы жоқ. Өлім жазасы адам өлімімен байланысты террористік қылмыстар үшін, сондай-ақ соғыс уақытында жасалған аса ауыр қылмыстар үшін үкім шығарылғанға кешірім сұрауға өтініш беру құқығын бере отырып, айрықша жаза ретінде заңмен белгіленеді.

Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.01.30 № 10 қаулысын қараңыз.
Ескерту. 15-бапқа өзгеріс енгізілді-ҚР 2007.05.21 № 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

http://adilet.zan.kz/rus/docs/K950001000_